اصناف مختلف مردم مدعیان تربیت و علامت شناخت ولی خدا
متن کامل در ادامه مطلب
و بالإسناد المُتقدِّم ذِکرُه عنِ الرِّضا عَلَیْهِ السَّلامُ أنَّهُ قالَ:
قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ: إذَا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ قَدْ حَسُنَ سَمْتُهُ وَ هَدْیُهُ وَ تَماوَتَ فی مَنْطِقِهِ وَ تَخَاضَعَ فِی حَرَکاتِهِ، فَرُوَیْدًا لَا یَغُرَّنَّکُمْ.
فَمَا أَکْثَرَ مَنْ یُعْجِزُهُ تَنَاوُلُ الدُّنْیَا وَ رُکُوبُ الْحَرَامِ مِنْهَا لِضَعْفِ نِیَّتِهِ وَ مَهَانَتِهِ وَ جُبْنِ قَلْبِهِ فَنَصَبَ الدِّینَ فَخًّا لهَا فَهُوَ لَا یَزَالُ یَخْتُلُ النَّاسَ بظَاهِرِهِ فَإنْ تَمَکَّنَ مِنْ حَرَامٍ اقْتَحَمَهُ. وَ إذَا وَجَدْتُمُوهُ یَعِفُّ عَنِ الْمَالِ الْحَرَامِ، فَرُوَیْدًا لَا یَغُرَّنَّکُمْ.
فَإنَّ شَهَوَاتِ الْخَلْقِ مُخْتَلِفَةٌ فَمَا أَکْثَرَ مَنْ یَنْبُو عَنِ الْمَالِ الْحَرَامِ وَإنْ کَثُرَ وَ یَحْمِلُ نَفْسَهُ عَلَی شَوْهَآءَ قَبِیْحَةٍ فَیَأْتِی مِنْهَا مُحَرَّمًا. فَإذَا وَجَدْتُمُوهُ یَعِفٌ عَنْ ذَلِکَ، فَرُوَیْدًا لَا یَغُرَّنَّکُمْ حَتَّی تَنْظُرُوا مَا عُقْدَةُ عَقْلِهِ، فَمَا أَکْثَرَ مَنْ تَرَکَ ذَلِکَ أَجْمَعَ ثُمَّ لَا یَرْجِعُ إلَی عَقْلٍ مَتِینٍ، فَیَکُونُ مَا یُفْسِدُهُ بِجَهْلِهِ أَکْثَرَ مِمَّا یُصْلِحُهُ بعَقْلِهِ.
فَإذَا وَجَدْتُمْ عَقْلَهُ مَتِینًا، فَرُویَدًا لَا یَغُرَّنَّکُمْ حَتَّی تَنْظُرُوا أَمَعَ هَوَاهُ یَکُونُ عَلَی عَقْلِهِ أَمْ یَکُونُ مَعَ عَقْلِهِ عَلَی هَوَاهُ، وَ کَیْفَ مَحَبَّتُهُ لِلرِّیَاسَاتِ الْبَاطِلَةِ وَ زُهْدُهُ فِیهَا، فَإنَّ فِی النَّاسِ مَنْ خَسِرَ الدُّنْیَا وَالآخِرَةَ؛ یَتْرُکُ الدُّنْیَا لِلدُّنْیَا وَ یَرَی أنَّ لَذَّةَ الرِّیَاسَةِ الْبَاطِلَةِ أَفْضَلُ مِنْ لَذَّةِ الامْوَالِ وَالنّعَمِ الْمُبَاحَةِ الْمُحَلَّةِ، فَیَتْرُکُ ذَلِکَ أَجْمَعَ طَلَبًا لِلرِّیَاسَةِ حَتَّی إِذَا قِیلَ لَهُ اتَّقِ اللَهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالإثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَ لَبِئْسَ الْمِهَادُ.
فَهُوَ یَخْبطُ خَبْطَ عَشْوَآءُ یَقُودُهُ أَوَّلُ بَاطِلٍ إلَی أَبْعَدِ غَایَاتِ الْخَسَارَةِ. وَ یَمَدُّهُ رَبُّهُ بَعْدَ طَلَبِهِ لِمَا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ فِی طُغْیَانِهِ؛ فَهُوَ یُحِلُّ مَا حَرَّمَ اللَهُ وَ یُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَهُ، لَا یُبَالِی مَا فَاتَ مِنْ دِینِهِ إذَا سَلُمَتْ لَهُ رَیَاسَتُهُ الَّتِی قَدْ شَقِیَ مِنْ أَجْلِهَا. فَأْولَئِکَ الَّذِینَ غَضِبَ اللَهُ عَلَیْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُهِینًا.
وَ لَکِنَّ الرَّجُلَ کُلَّ الرَّجُلِ نعم الرَّجُلُ هُوَ الَّذِی جَعَلَ هُوَاهُ تَبَعًا لاِمْرِاللَهِ وَ قُوَاهُ مَبْذُولَةً فِی رِضَا اللَهِ؛ یَرَی الذُّلَّ مَعَ الْحَقِّ أَقْرَبَ إلَی عِزِّ الابَدِ مِنَ الْعِزِّ فِی الْبَاطِلِ. وَ یَعْلَمُ أَنَّ قَلِیلَ مَا یَحْتَمِلُهُ مُنْ ضَرَّآئِهَا یُؤَدِّیهِ إلی دَوَامِ النَّعِیمِ. فِی دَارٍ لَا تَبیدُ وَ لَا تَنْفَدُ وَ أَنَّ کَثِیرَ مَا یَلْحَقُهُ مِنْ سَرَّآئِهَا إنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ یُؤَدِّیهِ إلَی عَذَابٍ لَا انْقِطَاعَ لَهُ وَ لَا یَزُولُ.
فَذَلِکُمُ الرَّجُلُ نِعْمَ الرَّجُلُ، فَبهِ فَتَمَسَّکُوا وَ بسُنَّتِهِ فَاقْتَدُوا وَ إلَی رَبِّکُمْ بِهِ فَتَوَسَّلُوا، فَإنَّهُ لَا تُرَّدَ لَهُ دَعْوَةُ وَ لَا یُخَیَّبُ لَهُ طَلِبَةٌ.
****************
شیخ طبرسی (ره) با سند خود از تفسیر منسوب به امام حسن عسگری علیه السّلام از حضرت امام رضا علیه السّلام از حضرت امام زین العابدین علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمودند:
«اگر مردی را ببینید که طریقه و روش او نیکوست و گفتار خود را آهسته و آرام نموده و سخن خود را ضعیف و ملایم نشان دهد و در کارها و حرکاتش خود را خاضع و فروتن جلوه دهد، فوراً به او گرایش پیدا نکنید! دست نگاه دارید، توقّف کنید که شما را گول نزند! زیرا چه بسیار کسانی هستند که به علّت سُستی نیّت و پستی هویّت و ترسو بودن دلشان از رسیدن به دنیا و ارتکاب کارهای حرام عاجز مانده‌اند.
و بدین جهت دین را دام وصول به دنیا و وسیله صیدِ وصول به مادّیّات و شهوات قرار میدهند، مردم را به ظاهر آراسته خود می‌فریبند و چنانچه به چیز حرامی دست یابند با تمام مشقّت و تکلّف خود را بدان میرسانند و دست می‌آلایند.
و اگر دیدند که آن مرد از مال حرام اجتناب میورزد و دست بدان نمی‌آلاید، پس باز صبر کنید! و در گرایش به او مبادرت نکنید که شما را فریب ندهد!
چون خواسته‌ها و تمایلات نفسانی مردم مختلف است، زیرا که چه بسیاری از مردم از به دست آوردن مال حرام گر چه فراوان باشد دوری میکنند، ولیکن ارادۀ خود را از راه زنا و اعمال شنیعه باز نمی‌دارند، و نفس خود را بر ورود بر یک زن زشت کَریه المنظَر فرود آورده و از راه حرام با او آمیزش میکنند.
و اگر آن مرد را چنین یافتید که از این عمل زشت هم دوری میکند، باز شکیبا باشید! و در گرایش به او شتاب نکنید، که مبادا شما را گول زند! تا خوب بنگرید که گِرهِ و بستگی عقلانی او چطور است و مرکز تصمیم گیری تفکیری او چگونه است، چون بسیاری از مردم هستند که از روی آوردن به دنیا و ارتکاب مُحرّمات و وصول به اموال حرام و اعمال آمیزشی جنسی خودداری نموده و عفّت به خرج میدهند، ولیکن دارای عقل متین و فکری استوار نیستند.
و بنابراین مفسدۀ کارهائی را که انجام میدهند بیش از مصلحت آنست، چون بر پایه جهالتی که دارند مفسده‌ای می‌آفرینند بیشتر از مصلحتی که پدیدۀ عقل و درایتشان است.
و اگر عقل او را نیز متین و استوار یافتید! باز زود اقدام بر پیروی و تبعیّت نکنید! تا آنکه او را بنگرید که آیا با هوای نفس خود متحّد شده و علیه عقلش قیام کرده است، و یا آنکه با عقلش متّحد شده و با هم علیه هوای نفس امّاره به پا خاسته‌اند. و دیگر ببینید که آیا نسبت به ریاست‌های باطله دنیویّه اشتیاق و رغبت دارد، یا آنکه بی‌رغبت و میل است، چون در میان تودۀ مردم افرادی یافت میشوند که هم دنیا و هم آخرت، هر دو باخته‌اند؛ دنیا را برای وصول به دنیا ترک گفته‌اند و پنداشته‌اند که لذّت ریاست‌های باطل از لذّت اموال حرام و نعمت‌های مباح و حلال بیشتر است، و بنابراین برای نیل به ریاست‌های باطل از همه اینها گذشته‌اند.
و اگر به آنها گفته شود: از خدا بپرهیز! مقام خودخواهی و عزّت کاذب او را به گناه میکشد پس جهنّم برای او بس است و حقّاً بد محلّ آرامشی است. این چنین فردی چون آدم یک چشمی، پیوسته در امور بدون بصیرت و درایت است و اوّلین گامی که به باطل بردارد، او را به آخرین مراتب خُسران و زیان میکشاند.
و پس از آنکه نمیتواند به منویّات خود برسد، پروردگارش او را در طغیان و سرکشیِ ممتدّ میبرد؛ و در این صورت آنچه را که خدا حرام کرده است حلال میشمرد و آنچه را که خدا حلال کرده است حرام میشمرد. و اگر ریاست باطلش که به دنبالش میرود و برای وصول به آن خود را به مهالک انداخته و به شقاوت رسانده است سالم بماند، باکی در از بین رفتن دینش ندارد؛ پس این افراد کسانی هستند که خدا بر آنها غضب نموده و به آنان صَلای دورباش زده و عذاب ذلّت آمیز و تحقیر انگیز برایشان مهیّا ساخته است.
ولیکن مرد، تمام مرد، نیکو مرد آن کسیست که هوای نفس و در خواست خود را تابع امر خدا نموده است و قوای خود را در راه رضای خدا مبذول داشته است؛ و ذلّت را با وجود داشتن حقّ، به عزّت أبدیّه نزدیکتر می‌یابد از عزّتی که با باطل به دست می‌آید.
و به یقین میداند که گرفتاری‌های کم و ناچیز دنیا که برای رضای خدا آنها را تحمّل میکند، او را بدوام نعمت‌های ابدیّه خداوند در بهشتی که خرابی و فناء و نیستی ندارد خواهد رسانید. و نیز میداند که اگر از هوای نفس امّارۀ خود پیروی کند، بسیاری خوشی‌هائی که در دنیا میبرد او را به عذاب ابدیّه خداوند که زوال و انقطاع ندارد خواهد کشانید.
پس بنابراین بدانید که مرد تمام عیار چنین مردی است، مرد نیکو و پسندیده و استوار چنین مردی است؛ پس حتماً به او تمسّک کنید! و به رویّه و منهاج و سیرۀ او اقتدا نمائید! و بوسیله او بسوی پروردگارتان متوسّل شوید! چون درخواست و دعای او ردّ نمیشود و طلب و خواهش او دچار حِرمان نمی‌گردد.»
*****************************
منبع: «إحتجاج
طبرسی» طبع نجف، ج 2، ص 52 و 53 از تفسیر منسوب به امام؛ و
«بحارالانوار» طبع حروفی، ج 2، ص 84 و 85 از تفسیر منسوب به
امام، شمارۀ 10؛ و در ص 85 از «إحتجاج» بالإسنادِ إلی أبی‌محمَّدٍ
الإمامِ، شمارۀ 11